Rok 2015  ROKIEM  JANA DŁUGOSZA

         Jan Długosz (łac. Ioannes Dlugossius) herbu Wieniawa, (ur. 1 grudnia 1415  zm. 19 maja 1480) –  to wybitny polski historyk, dyplomata i duchowny.

Urodził się w 1415 w Niedzielsku koło Brzeźnicy (ziemia sieradzka).  Pochodził ze średniozamożnej rodziny szlacheckiej.  Jego ojciec, Jan Długosz z Niedzielska, odznaczył się w bitwie pod Grunwaldem za co otrzymał starostwo brzeźnickie. Miał kilkanaścioro dzieci, w tym trzech Janów. Najstarszy z nich zasłynął jako ojciec polskiej historiografii.

Jan Długosz junior początkowo uczył się w szkole parafialnej w Nowym Korczynie, gdzie ojciec był starostą, a następnie przez trzy lata studiował na Akademii Krakowskiej. Uczelni jednak nie ukończył.  Jako notariusz publiczny trafił na dwór biskupa krakowskiego, Zbigniewa Oleśnickiego.  W latach 1433-1455 był jego zaufanym współpracownikiem, sekretarzem i kanclerzem.

W 1437 został kanonikiem krakowskim. Po śmierci Oleśnickiego służył królowi Kazimierzowi Jagiellończykowi, a od 1467 był wychowawcą synów królewskich. W 1480 został arcybiskupem – nominatem lwowskim. Był także uczestnikiem wielu poselstw zagranicznych: w 1449 do Rzymu, 1467 do Czech, 1469 na Węgry, 1478 do Wyszehradu.

 Gdy Długosz trafił do Krakowa, najpierw na studia, potem na dwór biskupa,  zwrócił uwagę na zawieszone pod sklepieniem wawelskiej katedry chorągwie krzyżackie zdobyte pod Grunwaldem. Okazało się,  że po trzydziestu latach po bitwie nikt już nie potrafił  określić, do której formacji krzyżackiej należały poszczególne znaki.
Z właściwym dla siebie zapałem skorzystał z okazji, gdy na koronacje Kazimierza Jagiellończyka przybyło poselstwo krzyżackie. Nakazał wówczas katedralnym „świątnikom” po uroczystościach zdjąć chorągwie, oczyścić je i odkurzyć, po czym zaprosił posłów krzyżackich, aby je obejrzeli i powiedzieli, do którego oddziału każda
z nich należała.
Zebrane informacje natychmiast kazał zapisać swemu pisarzowi.
U krakowskiego malarza cechowego Stanisława Durnika zamówił wymalowanie w przygotowanej pergaminowej księdze kolorowych podobizn owych chorągwi. Potem dodał do każdej opis. W ten sposób powstało pierwsze dzieło historyczne Długosza pt. Banderia Prutenorum, czyli po polsku Sztandary wojsk krzyżackich z Prus (1448).

Decyzję napisania historii Polski podjął Długosz pod wpływem usilnej namowy Oleśnickiego, na dworze którego  przebywał od 17 roku życia. Historii wprawdzie nie uczono w tym czasie w szkołach, ale odczuwano jej potrzebę, nie tylko jako nauki kształcącej i wychowującej, ale z przyczyn czysto praktycznych. Względy państwowe wymagały gruntownego poznania przeszłości, nie tylko dla lepszej sztuki rządzenia, ale przede wszystkim dla rozstrzygnięcia konfliktów granicznych i pretensji terytorialnych. Znajomość dziejów mogła pomóc w rozwikłaniu sporów i procesów z krzyżakami.  Mogła również  podtrzymać świadomość praw polskich do utraconych ziem na zachodzie i północy. Rozumiał to dobrze Długosz pisząc: „Przepowiadam, że to oto dzieło może posłużyć królom, książętom i innym bohaterskim mężom za przykład i zwierciadło, które by ich zapalało i podniecało do sławnych czynów„. Historię uważał Długosz za mistrzynię życia, która „naucza cnoty i drogę do niej wskazuje”.

Do podjęcia ogromnej i trudnej pracy napisania historii Polski i krajów ościennych skłoniła go, prócz wspomnianych już ponagleń Oleśnickiego, miłość do ojczyzny, o czym dwukrotnie wspomina w liście dedykacyjnym do swego protektora: „podjąłem się przekazać na piśmie rocznik dziejów Polski, a także innych ludów sąsiadujących z Polską, …ponieważ boleję, ze wiele przesławnych, godnych poznania dzieł, tak czasów przeszłych , jak i nowszych idzie w wieczną niepamięć„.

Napisał :

• Annales seu cronicae incliti Regni Poloniae (Roczniki, czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego; Historia Polski), które obejmowały dwanaście ksiąg zawierających historię Polski od czasów legendarnych do roku 1480. Pełne wydanie ukazało się w latach 1701-1703. Najnowsze wydanie Roczników Jana Długosza w przekładzie na język polski rozpoczęto w 1961 i ciągle jest kontynuowane.
• Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis (Księgi Uposażeń) (1470-1480) – opis beneficjów Kościoła katolickiego w Małopolsce – spis wartości majątków i przychodów z poszczególnych dóbr kościelnych, który pozwalał na nakładanie podatków przez biskupa krakowskiego.
• Banderia Prutenorum (Sztandary wojsk krzyżackich z Prus) (1448) – opis chorągwi krzyżackich zdobytych pod Grunwaldem
• Insignia seu clenodia incliti Regni Poloniae (Znaki albo godła Królestwa Polski) (po 1462) – opisy i wizerunki herbów polskich.
• Vitae episcoporum Poloniae – katalogi biskupów polskich: krakowskich, płockich, włocławskich, wrocławskich, poznańskich i arcybiskupów gnieźnieńskich.
• Articuli de incorporatione Masoviae (1462) – traktat uzasadniający prawa króla Kazimierza Jagiellończyka do inkorporacji Mazowsza.

Długosz jako autor pierwszego polskiego herbarza uważany jest za ojca polskiej heraldyki.

Był też znakomitym gospodarzem. W Pychowicach pod Krakowem, które dzierżawił i świetnie nimi gospodarował, do dnia dzisiejszego można oglądać, pamiętające jego czasy zabudowania gospodarcze.
Osiągnąwszy spory majątek był także  hojnym fundatorem. To on sprowadził na Skałkę eremitów św. Pawła (Paulinów), którzy odwdzięczyli się swemu dobroczyńcy, grzebiąc go po śmierci (1480 r.) w krypcie pod kościołem. W krypcie tej, przebudowanej w XVIII i w XIX w. spoczywają otoczone czcią kości polskiego dziejopisarza.